Γιατί να πετάξετε στα σκουπίδια ό,τι μάθατε στη ΔΗΔ32

(ή γιατί χρειαζόμαστε μια ΣΥΓΧΡΟΝΗ οικονομική θεωρία στη ΔΗΔ)

Ένα απαραίτητο disclaimer για αρχή: Αυτό το άρθρο απευθύνεται σε φοιτήτριες και φοιτητές που έχουν γνήσια διάθεση να αποκομίσουν ουσιαστικές γνώσεις μέσα από το εν λόγω προπτυχιακό, αλλά και σε όσες και όσους Καθηγητές-Συμβούλους, Συντονιστές και άλλο ακαδημαϊκό προσωπικό του ΕΑΠ ενδεχομένως τους ενδιαφέρει η άποψη των φοιτητών τους απέναντι σε ένα τέτοιο ζήτημα. Φυσικά, θα ήταν ευχής έργο αυτή η τοποθέτηση να αποτελέσει και μια αφορμή για ένα γόνιμο διάλογο – ακόμα και σε θεσμικό επίπεδο – όσον αφορά τις “παθογένειες” των Θεματικών Ενοτήτων του τμήματος Δημόσιας Διοίκησης που καταπιάνονται με ζητήματα οικονομικής θεωρίας και πολιτικής οικονομίας, όπως η ΔΗΔ32 (Αρχές Δημόσιας Οικονομικής), η ΔΗΔ41 (Διεθνής Πολιτική Οικονομία)* κ.ά.

Στο θέμα μας λοιπόν… ΔΗΔ32 ή Αρχές Οικονομικής Θεωρίας! Μια Θεματική Ενότητα που κατ’ αρχάς η διδακτική ύλη της αποτελείται από ένα και μοναδικό σύγγραμμα: τις “Αρχές Δημοσίων Οικονομικών” της Στέλλας Καραγιάννη, μια έκδοση του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου που κυκλοφόρησε το 2008 (έτος που κατά τραγική ειρωνεία αποτελεί ορόσημο για την παγκόσμια οικονομία και κατ’ επέκταση για τις οικονομικές επιστήμες) και απευθυνόταν στους φοιτητές του προπτυχιακού τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών (ΔΕΟ). Άρα, ήδη από αυτό το γεγονός διαφαίνονται τα σοβαρότερα ζητήματα του συγκεκριμένου μαθήματος, που είναι αφενός η έλλειψη διαφορετικών πηγών και προσεγγίσεων, εφόσον όλη η ύλη βασίζεται σε ένα και μοναδικό σύγγραμμα και κατ’ επέκταση αποκλειστικά στην προσέγγιση της κ. Καραγιάννη για τις “Αρχές Δημοσίων Οικονομικών”, αφετέρου η χρονολογία του συγγράμματος, που υποδεικνύει ότι σημαντικές εξελίξεις στις οικονομικές θεωρίες και στα δημόσια οικονομικά θα έχουν μείνει αναγκαστικά απ’ έξω, εφόσον έπονται του έτους που δημοσιεύτηκε το σύγγραμμα. Αυτά καθεαυτά τα ζητήματα βέβαια ίσως να μην αποτελούσαν τόσο μεγάλο πρόβλημα αν το περιεχόμενο του συγγράμματος ήταν πιο πλουραλιστικό, προσεγγίζοντας διαφορετικές οικονομικές θεωρίες με όσο το δυνατόν πιο πολιτικά ουδέτερο και αμερόληπτο τρόπο - γιατί είναι αδύνατον να απομονώσεις την οικονομία από την πολιτική, όσο κι αν κάποιοι υποστηρίζουν το αντίθετο. Ποιός είναι όμως ο πραγματικός χαρακτήρας αυτού του συγγράμματος (καθώς και πολλών άλλων συγγραμμάτων πάνω στον κλάδο της δημόσιας οικονομικής, μιας και σε καμία περίπτωση δεν προσωποποιείται το “πρόβλημα” ούτε στο συγκεκριμένο σύγγραμμα ούτε φυσικά στη συγγραφέα του)? Ποιές είναι οι αντιλήψεις που μεταλαμπαδεύει στους φοιτητές? Τί μας διδάσκει?

Πάμε να δούμε μερικά από τα κυριότερα σημεία αυτού του βιβλίου:

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι στην οικονομική επιστήμη ο τρόπος αντιμετώπισης των εξωτερικών επιδράσεων δεν είναι η επίτευξη μηδενικού επιπέδου ρύπανσης, αλλά η επίτευξη ενός άριστου θετικού επιπέδου ρύπανσης. Το μηδενικό επίπεδο ρύπανσης απαιτεί παύση όλων των οικονομικών δραστηριοτήτων, πράγμα που θεωρείται οικονομικά αναποτελεσματικό και κοινωνικά ανεπιθύμητο. Ο προσδιορισμός του άριστου επιπέδου ρύπανσης απαιτεί εξίσωση του οριακού κόστους των ζημιών που προκαλούνται από τη ρύπανση και του οριακού κόστους περιορισμού της ρύπανσης. Με άλλα λόγια, το κόστος των τεχνικών βελτιώσεων για τον περιορισμό της ρύπανσης θα πρέπει να ισούται με το όφελος από τη μείωση της ζημίας που προκαλεί η ρύπανση. (Καραγιάννη, 2008: σ. 106)

Καραγιάννη, Σ. (2008), Αρχές Δημοσίων οικονομικών, ΔΕΟ-34: Οικονομική Ανάλυση και Πολιτική, Τό-μος Γ΄, Πάτρα: ΕΑΠ.

Συνεπώς, εδώ μαθαίνουμε ότι η ρύπανση δεν αποτελεί παρά μια εξωτερικότητα, μια αρνητική εξωτερική επίδραση που μπορεί να ποσοτικοποιηθεί, να τιμολογηθεί και να εισαχθεί σε μαθηματικούς τύπους που θα υπολογίζουν επί της ουσίας πόσο πιο ακριβά θα πουλάει μια επιχείρηση το προϊόν της ώστε να ανταποκρίνεται στο αυξημένο κόστος της ρύπανσης που προκαλεί. Δηλαδή, το περιβάλλον δεν αποτελεί παρά μια “παράπλευρη απώλεια” της οικονομικής δραστηριότητας. Μας υποδεικνύεται επίσης ότι δεν μπορούμε να κάνουμε απολύτως τίποτα για να σταματήσουμε τη ρύπανση του περιβάλλοντος, γιατί αυτό για την “οικονομική επιστήμη” θα σήμαινε “παύση όλων των οικονομικών δραστηριοτήτων”. Μπορούμε όμως να προσπαθήσουμε να βρούμε το “άριστο επίπεδο ρύπανσης”! Είναι κάτι που οφείλουμε να αποδεχτούμε, χωρίς καμία απολύτως κριτική, γιατί έτσι λειτουργεί η οικονομία. Αλήθεια?

Κάπως έτσι λοιπόν τα νεοκλασικά οικονομικά περνούν ως μια νόρμα, ένας δογματικός κανόνας που χαρακτηρίζει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο κόσμος, χωρίς να παρουσιάζεται καμία εναλλακτική θεωρία, έστω “για τα προσχήματα”, που να λαμβάνει σοβαρά υπόψιν το οικολογικό αποτύπωμα του τρόπου με τον οποίον λειτουργεί η οικονομία. Τί κι αν έχουν γραφτεί ολόκληρες βιβλιοθήκες για την κλιματική αλλαγή, τί κι αν οι επιδράσεις της φαίνονται πλέον σχεδόν σε καθημερινό επίπεδο τριγύρω μας, τί κι αν η επιδημία του Covid-19 αναζωπύρωσε τις συζητήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο για ένα “green new deal”? Αυτά φαίνεται πως δεν έχουν κανένα ακαδημαϊκό ενδιαφέρον σε όρους οικονομικής θεωρίας, ούτε αφορούν τους φοιτητές στο πλαίσιο των σπουδών τους...

Λίγο παρακάτω (σ.199), μαθαίνουμε για τα “προβλήματα των δημοσίων επιχειρήσεων” και συγκεκριμένα για την “τεχνολογική αναποτελεσματικότητα” που προκύπτει από τις “κλασικές” αιτίες της υπερστελέχωσης του δημόσιου τομέα, της μονιμότητας των εργαζομένων, των αυξημένων αμοιβών τους σε σχέση με τις αντίστοιχες του ιδιωτικού τομέα, της έλλειψης ανταγωνισμού και της μη-έγκαιρης ενσωμάτωσης τεχνολογιών. Φυσικά, αμέσως μετά ακολουθεί το κεφάλαιο της “ιδιωτικοποίησης των δημόσιων επιχειρήσεων”, για να ολοκληρώσει το φιλελεύθερο αφήγημα των ιδιωτικοποιήσεων και των συμπράξεων Δημοσίου-Ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ).

Σαφώς και δεν υπάρχει απαίτηση από ένα βιβλίο του 2008 να αποτυπώσει τις εξελίξεις των οικονομικών θεωριών όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί εν έτει 2021, κάτι τέτοιο θα ήταν παράλογο. Εδώ όμως δεν παρουσιάζει καν τις ανταγωνιστικές θεωρίες που ήδη υπήρχαν το 2008 για τη λειτουργία της οικονομίας. Αντιθέτως, υιοθετεί πλήρως και άκριτα το νεοκλασικό μοντέλο και αναλύει με πλήθος διαγραμμάτων, μαθηματικών τύπων και λοιπών αποστειρωμένων μεθοδολογιών τις επιμέρους εκφάνσεις του. Και φυσικά, δεδομένου ότι από την αρχή της λειτουργίας του τμήματος Δημόσιας Διοίκησης μέχρι και σήμερα παραμένει το μοναδικό σύγγραμμα που διδάσκονται οι φοιτητές της ΔΗΔ32, είναι λογικό πως και οι εκπαιδευτικές διαφάνειες καθώς και οι σχετικές “συζητήσεις” στις Ομαδικές Συμβουλευτικές Συναντήσεις (ΟΣΣ) περιστρέφονται γύρω από αυτό το σύγγραμμα, χωρίς να έχουν το περιθώριο να “ξεφύγουν” σε άλλες προσεγγίσεις.

Η έλλειψη πραγματικού ενδιαφέροντος για μια πιο πλουραλιστική προσέγγιση των οικονομικών θεωριών σαφώς και δεν αποτελεί πρωτοτυπία του ΕΑΠ, καθώς η περιθωριοποίηση πιο σύγχρονων προσεγγίσεων προς χάριν μιας δογματικής έφεσης στη νεοκλασική θεωρία είναι ένα ευρύτερο φαινόμενο στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Απλά στο ΕΑΠ, στο οποίο φοιτούμε, αυτό φαίνεται να μεταφράζεται ως μια πεισματική άρνηση των συντονιστών των ΘΕ να προσφέρουν μια πιο ευρεία, σφαιρική και αμερόληπτη γνώση, αν όχι από δική τους πρωτοβουλία και ευαισθησία απέναντι στο έργο που έχουν κληθεί να επιτελέσουν (που είναι να διδάσκουν σε ενήλικες φοιτητές/εργαζομένους), τουλάχιστον ως ανταπόκριση σε σχετικά αιτήματα φοιτητών, είτε τίθενται κατά τη διάρκεια των ακαδημαϊκών εξαμήνων, είτε αποτυπώνονται στις αξιολογήσεις που γίνονται με το πέρας των εξαμήνων. Τί άλλο πρέπει να πούμε ή να κάνουμε τέλος πάντων για να αλλάξει η ύλη των σχετικών Θεματικών Ενοτήτων, ώστε να συμπεριλάβουν περισσότερο σύγχρονες και πλουραλιστικές οικονομικές θεωρίες?

Γιατί δεν διδασκόμαστε θεωρίες και προτάσεις όπως π.χ. το Παγκόσμιο Βασικό Εισόδημα (Universal Basic Income) ενώ την ίδια στιγμή επιδεικνύεται υπερβάλλων ζήλος στο να κατανοήσουμε τα οφέλη της ελεύθερης αγοράς? Πόσες πανδημίες πρέπει να περάσουν για να σταματήσουμε να θεοποιούμε τις φιλελεύθερες θέσεις περί περιορισμού του κράτους απέναντι στις αγορές – θέσεις που βλέπουμε να αποδομούνται μία προς μία από τις οικονομικο-πολιτικές εξελίξεις αυτή την περίοδο? Πόσα τρις ευρώ ή δολάρια πρέπει να τυπωθούν από την ΕΚΤ ή τη FED αντίστοιχα πριν ακουστεί έστω μια πρόταση από έναν Καθηγητή-Σύμβουλο που να θέτει υπό προβληματισμό τη σκοπιμότητα της δημοσιονομικής πειθαρχίας? Έως πότε θα διδασκόμαστε ως «ευαγγέλιο» ότι ο στόχος των κοινωνιών/οικονομιών είναι η ανάπτυξη, χωρίς να προστίθεται η έννοια της βιωσιμότητας σε αυτή την εξίσωση? Γιατί δεν γίνεται ούτε λόγος για εναλλακτικές κατευθύνσεις, όπως π.χ. για την έννοια της «αποανάπτυξης», ως μια προγραμματισμένη και βιώσιμη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας? Πόσο πρέπει να ξεπεραστεί η αποστειρωμένη (και σε αρκετές περιπτώσεις ακόμα και “στρατευμένη”) θεωρία από τις εξελίξεις της οικονομικής επιστήμης σε παγκόσμιο επίπεδο ώστε να συνειδητοποιήσουν οι ακαδημαϊκοί συντελεστές του (κάθε) ΕΑΠ το μεγάλο χάσμα που συνεχώς δημιουργείται μεταξύ αυτών που μας διδάσκουν και της πραγματικότητας?

Να σημειωθεί εδώ ότι σε καμία περίπτωση δεν ζητούνται “απαντήσεις” ή “αλήθειες”, ίσα-ίσα που όποιος ισχυριστεί ότι τις έχει, δεδομένης και της ρευστότητας που χαρακτηρίζει το οικονομικό status quo παγκοσμίως, εκτός από αναξιόπιστος θα είναι και επικίνδυνος για το ακαδημαϊκό (και όχι μόνο) περιβάλλον. Απεναντίας, αναζητούνται “ερωτήσεις”, με την έννοια του να τεθούν προβληματισμοί που θα διευρύνουν την αντίληψη των φοιτητών και θα τους παρέχουν τα ερεθίσματα εκείνα που χρειάζονται ώστε να αναζητήσουν περισσότερες πληροφορίες και να είναι σε θέση να ερμηνεύουν στοιχειωδώς βασικά οικονομικά φαινόμενα με έναν σφαιρικό τρόπο.

*Στη Θεματική Ενότητα ΔΗΔ41 (Διεθνής Πολιτική Οικονομία) το - επίσης ένα και μοναδικό – σύγγραμμα της διδακτέας ύλης (Μανώλη Π., Μαρής Γ., Εισαγωγή στη Διεθνή Πολιτική Οικονομία, Αθήνα: ΣΕΑΒ, 2015) είναι αρκετά πιο ισορροπημένο καθώς παρουσιάζει τις κυριότερες ανταγωνιστικές θεωρίες των διεθνών σχέσεων (ρεαλισμός, φιλελευθερισμός, ιστορικός δομισμός) καθώς και μερικές πιο σύγχρονες παραλλαγές τους, συνδέοντας εν συνεχεία αυτές τις θεωρίες με τις συνιστώσες τους σε επίπεδο διεθνούς πολιτικής οικονομίας και εμπορίου. Επιπλέον, μέσα από τις εργασίες που ανατίθενται στους φοιτητές κατά τη διάρκεια του εξαμήνου, πράγματι τίθενται ερωτήματα που άπτονται της επικαιρότητας (π.χ. πανδημία, άμεσες ξένες επενδύσεις κ.ά.) και ωθούν τους φοιτητές στο να αναζητήσουν σημεία σύγκλισης ή απόκλισης των θεωριών που διδάσκονται με την πραγματικότητα, όπως αυτή διαμορφώνεται δυναμικά με βάση τις οικονομικές και κοινωνικο-πολιτικές εξελίξεις. Ωστόσο, τόσο η αξιολόγηση των απαντήσεων των φοιτητών σε αυτές τις εργασίες όσο και ο τρόπος διδασκαλίας του μαθήματος εν γένει, εναπόκειται στις αντιλήψεις του Συντονιστή και των Καθηγητών-Συμβούλων σχετικά με τους τρόπους που λειτουργεί η οικονομία, οι αγορές και οι διεθνείς σχέσεις. Οπότε το κατά πόσο θα “αναζητούνται ερωτήσεις” ή θα “δίνονται απαντήσεις”, κατά την προαναφερόμενη σημείωση, φαίνεται να είναι λίγο-πολύ θέμα “τύχης”, ανάλογα δηλαδή με το ποιός διδάσκοντας θα “τύχει” σε κάποιον φοιτητή. Και δυστυχώς, τόσο από προσωπική εμπειρία όσο και από σχετικές συζητήσεις με συμφοιτητές, η τύχη εδώ δεν φαίνεται να είναι με το μέρος του φοιτητή.

Αρθρογράφος: Γιάννης ΦύτροςΙστότοπος: https://www.rinenweb.eu/

Ο Γιάννης Φύτρος είναι απόφοιτος του τμήματος ΔΗΔ από το καλοκαίρι του 2024, επί του παρόντος φοιτητής του ΠΜΣ "Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση" του Πανεπιστημίου Αιγαίου, πληροφορικάριος, επίτιμο μέλος του Συλλόγου Φοιτητών ΔΗΔ-ΕΑΠ και δημιουργός του ιστοτόπου του.